«Алпамыс Батыр» қазақ халық эпосына 120 жыл 

 

Алпамыс батыр (баһадур, алып), түркі халықтарының аттас жалпы эпикалық кейіпкері: қазақтар, өзбектер және қарақалпақ (Алпамыс), және башқұрттар (Алпамыш), татарлар (Алпамша), Батыс сібір татарлары (Алып Мямшян), Алтайлықтар (Алып Манаш). Монғолдарда бұл эпос болған жоқ.

Алпамыс батыр аңызы – барлық түркітілдес халықтардың ортақ мәдени мұрасы. Алпамыс батыр туралы эпос өзінің 1000 жылдығын тойлады, бірақ қазақ халқы оның ерліктері туралы жырларын осы күнге дейін жанына сақтап келеді.

 

 

Қазақ халқы ұрпақтан-ұрпаққа дейін осы батырлық эпосын түрлі нұсқаларда орындады. Ғасырлар қойнауынан бұл аңыз бізге жетті. Эпоста халықтың рухани құндылықтары, оның бейбітшілік туралы ежелден бергі армандары жинақталған.

«Алпамыс батыр» қазақ басылымының ең алғашқы жазбасы 1899 жылы Казанда жарық көрді. Фольклорист-жинақтаушы А.Диваевтың дайындаған басылымының зор ғылыми құндылығы бар. Фольклористер жыршылар Абдраим Байтұрсынов, Сұлтанқұл Аққожаев, Келімбет Серғазиев, Айнабек Нысанов, Әли Оспанов, Рахат, Сүйіншәлі Жанбыршиндерден естіген бұрын белгісіз болған жеті нұсқаны жазып алған.

Олардың ішіндегі ең жақсылары мәтінін Майкөт ақыннан қабылдаған Байтұрсынов пен Аққожаевтың нұсқалары. Эпостың негізгі тақырыбы – қалмақ хандарына қарсы күрес. Екінші тақырып – өзін-өзі хан атаған Ұлтанның қысымшылығынан батырдың отбасын қорғау, қазақ тайпалары мен Алпамыс тайпасының одақтастығын нығайту. Эпоста ерлік істері тұрмыс салтымен өзара тығыз байланысқан.

Шәкен Күмісбеков Алпамыс батыр туралы аңызды орта және орта мектеп оқушыларына арнап бейімдеген. «Алпамыс батыр» эпосы Ақселеу Сейдімбековтің прозалық әңгімеленуінде «Жалын» баспасында жарияланды.